Монгол Бадарчин Амай: Донорын хууль гартал АППАРАТ-тайгаа амьдарна

-Таны бие тааруухан эмнэлэгт хэвтэж байна гэсэн. Номоо хүргээд явж байх юм. Эмнэлгээс гарчихсан юм уу?

-Эмнэлэгт хэвтсэн. Одоогоор аппаратад холбогдчихсон байгаа юм. Долоо хоногт гурван удаа цусаа шүүлгээд, бусад үед нь гэрээрээ энгийн амьдралын хэв маягтай байна. Ингээд бүхнийг болгохоос өөр арга байхгүй ээ.

-Хаана эмчлүүлж байна вэ. Эмчилгээний үр дүн хэр байна. Аппаратаасаа хэзээ гарах боломжтой юм бол?

-Аппаратаасаа гарах үгүйг мэдэхгүй байна. Энэ нь манай УИХ-ынхантай их холбоотой болчихож байгаа юм. Донорын хууль гарахгүй байна. Донорын хууль гарахгүй бол аппараттай л амьдарна гэсэн үг л дээ.

-Гадаадад бүрэн эмчлүүлчих боломж, бололцоо хэр байгаа бол. Та судалж үзэв үү?

-Манайхан бушуухан л гадагшаа явж эмчлүүлэхийг урьтал болгодог. Харин би Монголынхоо эмч нарт итгэж байгаа. Уг нь Герман, Америк, Швед зэрэг оронд амьдарч байгаа монголчууд нийлж, нэгдээд намайг эмчлүүлье, бүх эмчилгээг нь даая хүрээд ир гээд байгаа. Намайг ингэж дэмжиж байна. Саяхныг хүртэл би өөрийгөө ийм их дэмжлэгтэй байсныг мэдээгүй байлаа шүү дээ. Ийм дэмжлэг байгаа ч би гадагш явчихмааргүй байна. Донорын хуулийг батлуулах хэрэгтэй. Зурагт үзэхээр их хурлын гишүүд, хэрүүл хийж, хов хутгаж харагдах юм. Тэгж суухаар Донорын хуулиа гаргачих хэрэгтэй байна шүү дээ. Энэ хууль хэрэгжээд эхэлбэл одоогийн байдлаар шууд тав, зургаан мянган хүнийхээ амийг аварчихаар байна шүү дээ.

-Бөөрний өвчнөөр шаналж буй тийм олон хүн байна уу?

-Би олны танил болохоор л, олны анхаарлын төвд орчиход байгаа болохоос биш, олон мянган залуус эрүүл мэндээрээ хохирч, амь насаа алдаж, энэ өвчнөөр шаналж байна. Тэгэхээр би тэр хууль гартал аппаратаа зүүгээд, шаналж буй бусад хүмүүсийнхээ төлөө явна.

-Та хувиа хичээхгүй байгаа юм байна. Өөрийгөө амьд үлдээхийн төлөөх бодол биш юм шиг?

-Хувиа хичээх гэдэг зүйл байх ёсгүй. Энэ олон мянган хүний төлөө хууль дүрэм гаргаад хэрэгжүүлчих хэрэгтэй байна. Миний өөрийн үзэл угаасаа ийм. Эрүүл мэндийн салбарыг нам, хэсэг фракц бүлгийн хувийн өмч шиг болгочихож. Эм тангийн бизнесүүдийг нь болиулах шаардлагатай байна. Ашиг сонирхлын зөрчилтэй хүмүүс энэ салбарт орсноос болоод эрүүл мэндийн салбарын чухал хуулиуд нь гарч өгөхгүй юм. Маш олон хүний эрүүл мэнд амь нас асуудалтай байна. Ингэж өвдөөгүй байхдаа би аялал жуулчлал, соёл урлагийг илүү анхаараад, ийм хүнд байгааг нь мэдээгүй явсан байна. Аппарат цусандаа залгуулаад хэцүү байна, чанга л байна шүү дээ. Угаасаа ингээд болгохоос өөр арга байхгүй. Амьдрал баялаг шүү дээ.

-Донорын хуулиа батлаач гэж та төрийнхөнд албан ёсоор хандсан уу?

-Энэ олон жил яригдаад л, судалгаа хийгээд л байгаа шүү дээ. Гацчихаад байгаа энэ асуудлыг ажил хэрэг болгох тал дээр анхаарах хэрэгтэй, эрүүл ухаантай юм бол тэд ойлгож байх ёстой. Донорын хууль батлагдтал нь аппараттайгаа байна би. Ганцхан миний эрүүл мэнд биш, Монгол Улсад тулгамдсан асуудал тул, үүнийг шийдвэрлэх хэрэгтэй байна.

-Мөнгөтэй нь гадаадад эмчлүүлээд, мөнгөгүй нь амиа алддаг. Хэцүү хүнд тогтолцоог өөрийн биеэр мэдэрч, энэ байдлыг өөрчлөхийг хүссэн их зориг юм байна…

-Бөөрийг тусгай төхөөрөмжөөр цэвэрлэдэг энэхүү аппаратынх нь материалын үнэ л 200 мянган төгрөг. Нэг удаа хэрэглээд хаях аппарат гэсэн үг. Үүн дээр асаргаа сувилгаа, арчилгаа, эм тан гээд олон төлбөр нэмэгдэнэ. Би бөөрний дутагдалд орсноор долоо хоног амьдрахад 500 мянган төгрөгийн техникийн зардал гаргаж байна гэсэн үг. Эм тан зэрэг бусад зардлууд нийлээд 800 гаруй мянга болдог, зөвхөн долоо хоногт. Тэгтэл тавдугаар сараас өмнө энэ байдал бүр хүнд байж. Тодруулбал, өмнө нь энэ аппаратынхаа мөнгийг иргэд өөрсдөө төлдөг байсан юм билээ. Харин энэ оны тавдугаар сараас хойш энэ аппаратын мөнгийг улсаас даадаг болсон байна. Миний эмчилгээнд долоо хоногт улсын төсвөөс 800 мянга, сард гурван сая орчим төгрөг зарцуулж байна. Яг над шиг аппараттай хэдэн мянган хүн бий. Донорын хуулиа батлаад, энэ хүмүүсээ яаралтай аппаратаас гаргахгүй бол улсын төсвөөс маш их мөнгө гарч байна. Улсын төсөв гэдэг чинь ард түмний татварын мөнгө гэсэн үг шүү дээ. Ард түмний нуруун дээр ийм их ачаа үүрүүлээд байна.

АНУ шиг том гүрэн байгаа биш. Монголчууд цөөхөн, хоорондоо ярилцаад л гаргачих хууль шүү дээ.

-Манай эрх баригчид мэдэхгүйгээсээ болоод хийдэггүй. Донорын хуулийг боломжийн нөхцөлөөр яаж хэрэгжүүлэх хэрэгтэй байна. Донороо хаанаас олох вэ?

-Жишээлбэл, АНУ-д жолооны үнэмлэх олгохдоо “Та ямар нэгэн байдлаар амиа алдлаа гэхэд донор болох уу, таны эрхтэн авахыг зөвшөөрөх үү” гэж асуугаад анкет бөглүүлчихдэг юм байна. Иргэд нь “тийм ээ, болно” гэчихдэг. Монголчууд ийм байдал руу шилжиж яагаад болохгүй гэж. Миний тархи үхэжчихсэн, бусад эрхтэн нь эрүүл байлаа гэж бодоход эрүүл эрхтнүүдээ өгөөд, бусад монгол хүмүүсээ аварчихаж болно шүү дээ.

-Таныг өвдсөн гэж дуулаад, хүмүүс номуудыг нь худалдаж авч өөртөө хөрөнгө оруулж, өчүүхэн ч болов эмчилгээний зардалд нь тус болъё гэж байгаа юм билээ. Таны номууд хаагуур борлуулагдаж байна?

Номын бүх дэлгүүрүүдээр байгаа. Номыг хамгийн чанартай, хамгийн гоё байх ёстой гэж боддог. Сүүлийн гаргасан номоо урлагийн бүтээл болгочихсон. Ном тухайн айлд өвлөгдөн хэдэн үеэр үлдэх учраас гоё байх хэрэгтэй. Хүмүүс номондоо дурлаж байх ёстой. Миний номуудын хэвлэлийн бэлтгэл ажил, зардал нь 100 гаруй сая, аяллын зардал нь 400 гаруй сая болсон. Миний хийгээд байгаа ном бол айл болгонд байх ёстой тэмдэглэл, илгээмжүүд байгаа юм. Эмнэлэгт оргүй хэвтэж байгаа намайг хараад хүмүүс өрөвдсөн юм шиг байна. Их худалдан авсан байна лээ. Уншигчдадаа баярлаж байгаа. Орлого нэлээд орсон тул орлогоороо, номын хэвлэлтийн зардлын өрөө дарж дуусгалаа. Харин өнөөдөр (өчигдөр) гэр худалдаж авч байгаа юм. Би 11 жилийн турш бадарчин байсан учир өөрийн гэсэн өмч хөрөнгө ер байхгүй. Аппаратад уяатай болж байгаа учраас, өөрийн гэсэн гэртэй болох хэрэгтэй байна. Эхний ээлжид монгол гэртэй болъё, гэртэй болчихоод дараагийн зүйлсээ бий болгоно.

-Гэрээ хаана барих вэ, хотод их утаатай өвчтэй хүнд амьдрах аргагүй байна шүү дээ?

-Хотоос гарч гэрээ барина. Нэг хүн ч гэсэн энэ бөглөрөөнөөс холдож өгье. Гэхдээ гурав хоног тутамд нэг удаа хотод ирж аппаратанд орно. Намайг дагаад хотоос гарах хүмүүс байгаа байх гэж бодож байна. Хотын их бөглөрөө, агаарын бохирдол дунд бүгдээрээ хохироод байна шүү дээ.

-Юунаас болоод таны өвчин хүндэрчихэв. Бөөрний өвчлөл их залуужсан байна уу. Эрт оношлуулж, эмчлүүлж байх ёстой байх, залуучуудад хандаж ямар зөвлөгөө өгөх вэ?

-Миний ажлын онцлогтой холбоотой. Хүмүүс намайг аялагч гэж андуураад байдаг. Би олон улс судлаач, олон улсын харилцааны мэргэжилтэй хүн шүү дээ. Яавал Монгол Улсыг дэлхийд номер нэг улс болгох вэ гэж явсан. Түүнийгээ олсон. Ингэхдээ хүйтэн, хэцүү, хэт халуун, хоолтой хоолгүй, хүнд хоолтой, стресстэй зэрэг маш их бэрхшээлийн дунд явсаар ирсэн. Тиймээс өвчин тусах маш олон шалтгаан байсан. Намайг бага байхад монголчууд өвөлдөө бүсээ бүслээд, хамгийн дулаан хувцасладаг байсан. Гэтэл залуус өнөөдөр пүүз өмсөөд л өвөлжчихдөг болжээ. Доороосоо даараад байвал аз жаргалтай явах хугацаанаасаа хасаад байна гэсэн үг. Монголын өвөлд моод хамаагүй, хасах 30 хэм болдог. Даарвал нуруу, бөөр өвдөнө гэдгийг маш сайн анхаарах хэрэгтэй юм байна. Хоол ундаа сайтар анхаарах хэрэгтэй. Сүүлийн үед монголчууд давс, амтлагч зэрэг янз бүрийн юм их хэрэглэдэг болсон байна. Бид өндөр уулан дээр амьдардаг, халуун хүйтний хамгийн том хязгаарыг давдаг хүмүүс учраас тохирсон хувцас, хоол ундтай байхгүй бол болохгүй юм байна шүү гэдгийг л хэлмээр байна.

-Та аялалд яваад бие, эрүүл мэндээ зольчихлоо. Одоо харамсаж байна уу. Залуу хүн аппаратад зүүлттэй болчихно гэдэг, харуусалтай зүйл шүү дээ?

-Би харин амьд ирчихсэндээ баяртай байгаа шүү дээ. Миний туулсан замыг мэдэхгүй хүн бол мэдэхгүй. Бээжин, Нью-Йорк ороод аялаад ирсэнтэйгээ адил санадаг байх. Жишээлбэл, дэлхийн 10 гаруй дайнтай газар, элдэв өвчин, эболо вирусийн бүс, Малеригийн нутагт хоёр удаа хатгуулсан байна. Энэ бүх замыг амьд туулаад ирчихсэндээ маш их баяртай байдаг. Эх орондоо ирээд олон хүний хайр халамжид байгаадаа баярлаж байна. Миний номуудыг уншдаг хүмүүс туулсан зам үзсэн бүхнийг маань бүгдийг мэднэ. Ийм их туршлага судалчихаад Монгол Улсдаа хэрэгжүүлж чадахгүй байгаадаа харин харамсч байна. Дэлхийн бүх аялал жуулчлалын газрыг би үзчихсэн. Амрагчид юу хүсдэг, яаж хөгжүүлдэг бүгдийг судлаад ирчихсэн ч БОАЖ-ын яам руу намайг оруулахгүй байна. Дэлхийн бүх соёл урлагийг ч судалсан, очиж үзсэн. Монголын гадаад харилцааны мэргэжилтнүүдээс дэлхийн бүх газар нь очоод үзээд, судалчихаад ирсэн залуу надаас өөр нэг ч байхгүй. Судалсан, харсан үзсэнээ хэлж өгөх гэж таван удаа хүсэлт гаргаад Гадаад харилцааны яам руу орж чадаагүй. Монголоос дэлхийн хамгийн олон оронд очиж үзсэн хүн бол би байхгүй юу. Бүхэл бүтэн хөтөлбөр боловсруулаад, зураг материалтай нь аваад ирсэн, хот хүлээж аваагүй. Үүнд их гомдолтой байдаг. Би гүн сэтгэлээсээ гомдож байна. Би өнөөг хүртэл аль нэг намын гишүүн биш болохоор болохгүй байгаа юм болов уу. Яг ийм байдлаар олон жил болбол манай улс маш хүнд шат руу орохоор байна. 1990 оноос хойш хэдхэн хүн улсыг өөрийн юм шиг эзлээд, эдлээд байх боллоо. Одоо дуусах цаг болсон, бүхэл бүтэн 27 жил ийм байлаа шүү дээ.

-Аппаратаас гараад хамгийн түрүүнд юу хийх вэ. Таны цаашдын хүсэл, мөрөөдөл?

-Миний мөрөөдөл төрдөө зүтгэх. 1990 оноос хойш хүмүүст амь, амиа бодоорой гэдэг зүйлийг түгээчихсэн байхгүй юу. Манайх олон үндэстний холбооны улс биш учраас, ийм бодлого болохгүй, зохихгүй. Эх орондоо зүтгээд соёлын гоё гоё хөтөлбөрүүд гаргаад, бусдынхаа амьдралыг сайхан болгочихмоор байна. Маш олон зүйлийг судалж, мэдэж ирчихээд, хувийн ашиг хийгээд, хэд гурван төгрөг хараад ажиллах сонирхол надад алга. Тэр миний амьдралын утга учир биш байхгүй юу.

-Таныг өвдсөн гэж сонсоод олон хүний сэтгэл өвдөж байна. Мөнгөтэй, мөнгөгүй хүмүүс ч олон. Тэд танд яаж туслах вэ. Ямар тусламж хэрэгтэй байна вэ?

-Миний илгээмжүүдийг л хүргэж өгөөсэй. Сошиалд гэхэд би 20 гаруй хуудастай. Амай Золбаяр, Амай гайхамшигт ертөнц, Амай аялал гэх мэт. Энэ бүх хуудаснуудыг шэйр хийж олонд хүргэж, юм ойлгохгүй байгаа төрийн хүмүүст ойлгуулаасай. Олон хүмүүс янз бүрийн салбарт өрсөлдөөд л, нэг хүн нь шалгараад тэр хүнээ шагнадаг, өмөөрдөг. Надад өрсөлдөх, харьцуулах хүн байхгүй шүү дээ. Боловсролын яам цорын ганц монгол хүнийхээ дэлхийг тойрч ирсэн тэмдэглэл номыг яагаад боловсролын программд оруулахгүй байгаа юм. Гэтэл гадаад хүний бичсэн зүйлийг болохоор оруулчихдаг. Монгол хүн, монгол хүүхдүүддээ танин мэдүүлэх, гадаад хүн үзэл бодлоо илэрхийлэх шал өөр шүү дээ. Боловсрол, соёлын салбарт өөрчлөлт хийх хэрэгтэй байна. Бид гуравхан саяулаа шүү дээ. Тавхан жилийн дотор манай улс сайхан болох боломж бий.

-Боловсролтой, соёлтой залуучууд бараг эх орноосоо дүрвээд, гадагш яваад байдаг болчихож. Үүнд та юу хэлэх вэ?

-20-30 насанд залуус юм үзэж, нүд тайлах хэрэгтэй. Монголын хамгийн шилдэг залуус Монголд амьдрах чадваргүй болчихоод байна. Тийм байдлыг төрийнхөн бий болгочихож. Жишээлбэл, би юу ч хийж чадахгүй байна. Энэ бол хамгийн том жишээ. Сонгууль гэдэг тогтолцоог өөрчилж, Их хуралдай зарлах цаг нь болжээ. Нэг жагсаал хийгээд л, долоон сарын нэгэн шиг байж болохгүй. Бид өөрсдөө юмаа шатаачихаад, өөрсдийнхөө татварын мөнгөөр буцааж барина. Сонгууль гэдэг тогтолцоо, санал тоолдог гаднын машинд итгэхгүй байна, итгэх боломжгүй зүйл.

эх сурвалж: dnn.mn